حکومت و انواع آن در اندیشه سیاسی شیخ طوسی

ابوجعفر محمد ابن حسن ابن علی ابن حسن الطوسی، معروف به شیخ طوسی، در سال 385 ه. ق (چهار سال بعد از وفات شیخ صدوق) در طوس چشم به جهان گشود. وی دوران نوجوانی و اوان جوانی خود را در طریق کسب علوم دینی در نزد اساتید حوزه‏های علمیه آن روز خراسان گذارند و در 408 ه. ق به دلیل شهرت علمی حوزه بغداد و حضور شیخ مفید در آن دیار و سیطره حکومت شیعی آل بویه بر بغداد و همچنین فشار و اختناقی که سلطان محمود غزنوی بر غیر معتقدان به مذهب دولتی وارد می‏آورد، تصمیم به مهاجرت به بغداد گرفت. شیخ طوسی در ابتدای ورود به بغداد، در مجلس درس شیخ مفید حاضر گردیده و به مدت پنج سال در مکتب این فقیه و متکلم بزرگ شیعی به کسب علم و دانش پرداخته و مورد توجه وی قرار گرفت. با وفات شیخ مفید در 413 ه.ق به مدت 23 سال در نزد سید مرتضی به شاگردی پرداخت و سید مرتضی، شیخ را به دلیل ویژگی‏های علمی و معنوی، از دیگران ارج بیشتری می‏نهاد. بعد از در گذشت سید مرتضی (436 ه.ق) شیخ طوسی به زعامت و مرجعیت شیعه رسید و به دلیل تبحّرش در مناظرات کلامی و تألیفات ارزشمندش به شیخ الطائفة معروف گردید؛ به گونه‏ای که خلیفه عباسی، القائم بأمر الله، با همکاری امرای آل بویه، کرسی تدریس کلام در مرکز خلافت را به وی واگذار نمود. اما به دلیل درگیری‏ها و منازعاتی که متعصّبین از اهل سنت با برخی از شیعیان بغداد داشتند و با اوج‏گیری این حوادث در اوایل ورود طغرل سلجوقی به بغداد و سقوط دولت مستعجل آل بویه در سال 448 ه.ق که منجر به هجوم متعصبین به خانه و کتابخانه شیخ و سوختن کتاب‏ها و کرسی تدریس کلام وی گردید، شیخ الطائفه وادار به مهاجرت ثانوی به نجف شد. و سرانجام حوزه نجف نیز در سال 460 ه.ق با فوت وی، از دانش وی محروم گردید. شیخ طوسی دارای آثار و کتب فراوانی در زمینه‏های فقه و اصول، حدیث، تفسیر و کلام و رجال و غیره می‏باشد که کتاب تهذیب الاحکام و استبصار در حدیث، از چهار کتاب معتبر روایی شیعه می‏باشد و در علم کلام، دارای آثار معروفی چون تلخیص الشافی و تمهیدالاصول و رسائل العشر بوده و کتاب‏های فقهی مبسوط و الخلاف و النهایة و تفسیر تبیان نیز از این متکلم و فقیه بزرگ جهان تشیع می‏باشد.